Geri Dönüşüm ve Depozito İade Sistemi ile ‘KAYNAKLAR KAYNAK KALIR!’ diyen TÜÇEM Çevre Eğitimi ve Atık Yönetimi Derneği Başkanı Aynur Acar, depozitonun önemini konuştuk.
Dünyada Depozito Sistemi Nasıl İşliyor?
Okyanus ve deniz çöpleri ve çevre kirliliği problemi sürekli daha kötüye gittiğinden, tek kullanımlık içecek ambalajlarının geri toplanması için depozito iade uygulamalarına ilgi dünyada ciddi oranda artmıştır. Bu sistemlerde müşteriler bir kutu veya şişe satın alırken küçük bir depozito bedeli öderler ve içeceği tükettikten sonra ambalajı geri dönüşüm için bir toplama merkezine iade ettiklerinde bu bedeli geri alırlar.
Depozito iade sistemleri (DRS), büyük miktarlarda boş içecek ambalajlarını tekrar kullanım ve yüksek kalitede geri dönüştürme amacıyla toplamanın başarıyla denenmiş bir aracıdır ve döngüsel bir ekonomiye ulaşmak açısından hayati öneme sahiptir.
Sadece AB içerisinde bile depozito sistemlerinin uygulandığı ülkelerde 130 milyon insan bu sistem içinde yaşamaktadır. Ayrıca Kanada, ABD ve Avustralya da da depozito sistemleri kullanılmaktadır.
Gittikçe daha fazla sayıda ülkede yasayla zorunlu kılınan, geri dönüşüm hedeflerine ulaşmak ve doğaya atılan çöpü / atığı azaltmak üzere depozito uygulamalarını düşündükleri bir zamanda Brüksel de yerleşik Reloop Platformu “Tek kullanımlık içecek ambalajları için depozito sistemlerine Küresel Genel Bakışıyla (2016) dünyanın farklı ülkelerinde yürürlükte olan yaklaşık 40 ülkenin depozito sisteminin bazıları hakkında geniş ve kapsamlı bir araştırma yapmış ve özetleyerek sunmuştur.
Bu özet bilgiler içerisinde yer alan her depozito sistemi, tüm ülkelerde aşağıdaki kilit parametreler etrafında yapılandırılmıştır:
* Yasal taahhüt / zorunluluk (sistem için yasal mevzuat, “kanun ve yönetmelik”vb.)
* Program Kapsamı (sisteme dahil edilecek içeceklerin ve ambalajların tesbiti)
* Depozito ve bedelleri (depozito tutarları ve ambalajlara göre farklı ücretlerin/bedellerin belirlenmesi)
* Sistem Operatörü (Sistem operatörünün paydaşları ve görevlerinin çok iyi netleştirilmesi)
* Geri ödeme sistemi (içecek ambalajını geri alım sisteminin hazırlanması)
* Sistem sonucu (iade oranlarının yönetilmesi)
* Para malzeme akışı (görsel akış çizelgesinin hazırlanması)
Tüm sistemlerde barkod bazlı kayıt sistemleri bulunduğunu özellikle belirtmek lazım. ‘Barkod bazlı’ terimi, ambalajların barkod aracılığıyla tespit edildikleri ve bu bilgilerin kaydedildiği anlamına gelmektedir. Bu uygulama her ambalajı takip edilebilir hale getirmekte ve nelerin iade edilmiş olduğu hakkında net bir tablo sağlamaktadır.
Yaklaşık 40 ülke üzerinde yapılan araştırmada çok sıkıntılı, 500 kişilik kalabalık istihdamlı, yüksek maliyetli ve yönetmekte sorun yaşayan ülkeler olmakla beraber, son derece basit kurgulanmış, 10 kişilik istihdam ile düşük maliyetler yüksek toplama oranları ile yöneten ülkeler de var.
Ortak noktaları, TEMİZ ATIK-TEMİZ HAMMADDE hedefiyle yüksek toplama oranlarıyla ülke ekonomisine ciddi katkı sağlanması ve çevreyi, denizleri önemli bir kirlilikten kurtarmalarıdır.
AB ve dünyadaki bir çok ülke bu konuda ciddi adımlar atmaya ve yatırımlar yapmaya hızla devam ediyor.
Türkiye’de de 2018 Aralık ayında DEVRİM niteliğinde Çevre Kanununun bazı maddelerinde değişiklikler yapılarak en ciddi DEPOZİTO İADE SİSTEMİ adımı atıldı ve süreç yönetimine alındı.
Sizlerle aşağıda bir sıkıntılı ve yüksek maliyetli olan ülke örneği, bir de iyi kurgulanmış ülke örneği paylaşıyorum.
SONUÇ olarak, depozito iade sistemi kurmuş ülkelerin tamamında benzer noktalar ise;
1. Sistemin ana sorumluluğu piyasaya sürenlerde.
2. Piyasaya sürenlerin tamamı kontrol altında ve kayıtlı.
3. 200 m2’nin altında perakendeciler manuel barkodlama zorunluluğu ile topluyor.
4. 200 m2’nin üzerindeki perakendecilerde ise ambalajların üzerindeki barkodlar ile otomatlarla toplanıyor.
5. Barkod sahtekarlığına göz açtırmayacak cezalar konulmuş. Barkod mürekkep kalitesi silinmeyecek özelliktedir.
6. Ambalajlardaki içecekler tüketildikten sonra iade edilmeyen ambalajların iade bedeli ise sistemin havuzunda kalıyor. Bu bedelde sistemin havuzunda sistemi destekliyor.
Türkiye Sistem Nasıl İşleyecek?
Türkiye’de uygulanacak olan “TÜDİS -TÜRKİYE DEPOZİTO İADE SİSTEMİ” Ulusal Projesi T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 25 Ağustos 2019 tarihinde gerçekleştirilen “TÜDİS Açılış Toplantısı” ile başlatılarak İTÜNOVA Teknokent bünyesinde oluşturulan 11 kişilik ekip ile fizibilite raporu hazırlığı yapıldı. Projenin Kıdemli Danışmanlığını benim ve Koordinatörlüğünü ise Prof. Dr. Erdem Görgün Hocanın yürüttüğü TÜDİS Nihai Raporu tamamlanarak yine T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 25 Haziran 2020 tarihinde gerçekleştirilen “TÜDİS Kapanış Toplantısı” ile istişarelere başlandı.
TÜDİS kapsamında sorumluluk alacak tüm paydaşlara ayrı ayrı sunumlarla proje hakkında bilgilendirmeler yapıldı ve mevzuat hazırlıkları T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından başlatıldı.
Sırasıyla, TÜDİS Projesinin usül ve esaslarını belirleyen yönetmelikler neler?
Türkiye Çevre Ajansı’nın TÜDİS Projesi ile ilgili görev ve kapsamı nedir?
- 30 Aralık 2020 tarih ve 31350 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan
“TÜRKİYE ÇEVRE AJANSININ KURULMASI İLE BAZI KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN”
TBMM geçirilerek ilan edilmiştir.
- Kanunun Amaç ve kapsamı
MADDE 1 – (1) Bu Kanunun amacı; çevre kirliliğini önlemek ve yeşil alanların korunmasına, iyileştirilmesine ve geliştirilmesine katkı sağlamak, döngüsel ekonomi ve sıfır atık yaklaşımı doğrultusunda kaynak verimliliğini artırmak ile ulusal ölçekte depozito yönetim sistemi kurulmasına, işletilmesine, izlenmesine ve denetimine yönelik faaliyetlerde bulunmak üzere Türkiye Çevre Ajansının kurulmasıdır.
(2) Bu Kanun; Türkiye Çevre Ajansının kuruluşu, yönetimi, denetimi, faaliyet konuları ve gelirlerine ilişkin usul ve esasları kapsar.
- 15 Nisan 2021 tarih ve 31455 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan
“TÜRKİYE ÇEVRE AJANSININ TEŞKİLATI VE ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK”
ilan edilmiştir.
Amaç
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, Türkiye Çevre Ajansının yürüteceği faaliyetlerin zamanında ve gerektiği şekilde yerine getirilmesine, organ ve hizmet birimlerinin görev ve yetki alanlarının belirlenmesine, yönetim ve danışma kurulu üyelerinin atanmasına, personel istihdamına ve teşkilat yapısı ile çalışmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
Kapsam
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik, Türkiye Çevre Ajansının görev ve yetkileri, teşkilat yapısı, istihdam edilecek personelin nitelikleri ile çalışma usul ve esaslarını kapsar.
Dayanak
MADDE 3 – (1) Bu Yönetmelik; 24/12/2020 tarihli ve 7261 sayılı Türkiye Çevre Ajansının Kurulması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 5 inci maddesinin beşinci fıkrası ile 10 uncu maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
- 23 Nisan 2021 tarih ve 31463 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan
“TÜRKİYE ÇEVRE AJANSI BÜTÇE VE MUHASEBE YÖNETMELİĞİ”
ilan edilmiştir.
Amaç ve kapsamı
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı; Türkiye Çevre Ajansının bütçesinin hazırlanması, uygulanması, harcamaların yapılması ve muhasebeleştirilmesine ilişkin usul ve esasları belirlemektir.
(2) Bu Yönetmelik; Türkiye Çevre Ajansının bütçesinin hazırlanması, uygulanması, harcamaların yapılması ve muhasebeleştirilmesine ilişkin usul ve esasları kapsar.
Dayanak
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik; 24/12/2020 tarihli ve 7261 sayılı Türkiye Çevre Ajansının Kurulması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 8 inci maddesinin dördüncü fıkrasına dayanılarak hazırlanmıştır.
- 30 Nisan 2021 tarih ve 31470 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan
“TÜRKİYE ÇEVRE AJANSI TARAFINDAN 4734 SAYILI KAMU İHALE KANUNUNUN 3 ÜNCÜ MADDESİNİN (j) BENDİ KAPSAMINDA DEPOZİTO YÖNETİM SİSTEMİNİN KURULMASI VE İŞLETİLMESİ FAALİYETLERİNE İLİŞKİN OLARAK YAPILACAK MAL VE HİZMET ALIMLARINA DAİR USUL VE ESASLAR”
ilan edilmiştir.
Amaç
MADDE 1- (1) Bu Usul ve Esasların amacı; Türkiye Çevre Ajansı tarafından, 4/1/2002
tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (j) bendi kapsamında, depozito yönetim sisteminin kurulması ve işletilmesi faaliyetlerine ilişkin olarak yapılacak mal ve hizmet alımlarına dair usul ve esasları belirlemektir.
Kapsam
MADDE 2- (1) Bu Usul ve Esaslar, 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun
3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (j) bendi kapsamında Türkiye Çevre Ajansının, 24/12/2020 tarihli ve 7261 sayılı Türkiye Çevre Ajansının Kurulması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanuna uygun olarak depozito yönetim sisteminin kurulması ve işletilmesi faaliyetlerine ilişkin yapacağı mal ve hizmet alımlarını kapsar.
Dayanak
MADDE 3- (1) Bu Usul ve Esaslar, 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun
3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (j) bendi ile ek 11 inci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır
- 26 Haziran 2021 tarih ve 31523 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan
“AMBALAJ ATIKLARININ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ”
ilan edilmiştir.
Amaç
MADDE 1 – (1) Bu Yönetmeliğin amacı, sürdürülebilir bir şekilde çevrenin korunması ve geliştirilmesi için;
a) Çevresel açıdan belirli ölçütlere, temel şart ve özelliklere sahip ambalajların üretimine ve piyasaya arzına, ekonomik işletmelerin yükümlülük ve sorumluluklarına,
b) Ambalaj atıklarının oluşumunun önlenmesi, önlenemeyen ambalaj atıklarının yeniden kullanım, geri dönüşüm ve geri kazanım yöntemleri kullanılarak bertaraf edilecek miktarının azaltılmasına,
c) Döngüsel ekonomi ve kaynak verimliliği ilkeleri esas alınarak ambalaj ve ambalaj atıklarının depozito yönetim sistemi ve sıfır atık yönetim sistemi dâhil belirli bir yönetim sistemi içinde yönetilmesine,
ç) Depozito yönetim sisteminin uygulanmasına,
d) Türkiye Çevre Ajansının, ambalaj ve ambalaj atıklarının yönetimindeki görev ve yetkileri doğrultusunda göstereceği faaliyetlere,
yönelik strateji ve politikalar ile idari, mali ve teknik usul ve esasların belirlenmesidir.
Kapsam
MADDE 2 – (1) Bu Yönetmelik; piyasaya sürülen bütün ambalajları ve bu ambalajların atıklarını kapsar.
(2) Piyasaya sürülmemiş ambalajlar ve ambalaj tanımına uymayan madde ve malzemeler ile bunların atıkları bu Yönetmelik kapsamı dışındadır.
(3) Ambalaj ve ambalajlı ürünlerin piyasaya arzı, uygunluk değerlendirmesi, piyasa gözetimi ve denetimi ile bunlarla ilgili yapılacak bildirimlere ilişkin olarak 5/3/2020 tarihli ve 7223 sayılı Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu hükümlerinin uygulamaları bu Yönetmelik kapsamı dışındadır.
(4) Ambalajların üretimi, piyasaya arzı ve kullanımı ile bunların piyasadan geri toplanmasına yönelik ilgili diğer mevzuatla getirilen özel hükümler bulunması halinde; bu Yönetmeliğin yalnızca ilgili hükümleri uygulanmaz.
Dayanak
MADDE 3 – (1) Bu Yönetmelik, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanununa, 10/7/2004 tarihli ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununa, 3/7/2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanununa, 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayılı Kabahatler Kanununa, 5/3/2020 tarihli ve 7223 sayılı Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanununa, 24/12/2020 tarihli ve 7261 sayılı Türkiye Çevre Ajansının Kurulması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanuna ve 10/7/2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 97 nci ve 103 üncü maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır.
NEDEN TÜDİS?
Ambalaj üreticileri sanayii tarafından ikincil hammadde olarak kullanılan tüketim sonrası ambalaj atıkları (Cam, PET ve Alüminyum) değerli birer kaynaktır. Kaynakta toplama miktarları yıllardır çok düşük olan ve çöp sahalarına gömülen Cam şişelerinin toplanmasını ve geri dönüşüme kazandırılmasını önemsiyoruz.
Türkiye’nin; büyük bir cam endüstrisine sahipken tüketim sonrası cam ambalaj atıklarının çöp sahalarına gömülmesini, ormanların ve denizlerin kirletilmesini, dünyaya böylesine yüklü bir karbon ayak izini bırakılmasına sessiz kalamıyor, tüm kurum ve kuruluşlara sesleniyoruz.
- TÜDİS (Türkiye Depozito İade Sistemi) ile tüm içecek şişelerinin %90’ının toplanarak AB ortalamasının üzerine çıkabileceğimizi ve GERİ DÖNÜŞÜME kazandırabileceğimizi biliyor ve inanıyoruz.
- TÜDİS (Türkiye Depozito İade Sistemi)’nin çöp döküm sahalarına giden ve hammadde değerine sahip içecek ambalajlarının toplanmasıyla düzenli depolama sahalarının da ömrünü uzatacağı düşüncesiyle TÜDİS’i destekliyoruz.
- TÜDİS (Türkiye Depozito İade Sistemi) ile atık ithalatına getirilen kısıtlamalara karşılık, Sanayinin üretim için ihtiyacı olan hammaddenin neredeyse tamamının ülke içerisinden sağlanacağına inancımız tamdır.
- TÜDİS (Türkiye Depozito İade Sistemi)’nin kaliteli ikincil hammaddeye ulaşma noktasında Sanayimizin ihtiyacını karşılayacağını ve emisyon değerlerini düşürmeleri noktasında büyük katkı sağlayacağını görüyoruz.
- TÜDİS (Türkiye Depozito İade Sistemi) ile yüksek kalitede geri dönüştürülmüş hammadde tedarikinin sağlanacağı öngörüsüyle tüm Sanayinin ve geri dönüşümcülerin TÜDİS’i desteklemesi gerektiğini düşünüyoruz.
- TÜDİS (Türkiye Depozito İade Sistemi)’nin tüketiciler içinde bir tasarruf sistemi olacağını ve sıfır atık hedefleri doğrultusunda evsel atığını minimize etme fırsatı sunacağını ve devamında geri dönüşüm bilincini de yaygınlaştıracağını düşünüyoruz ve destekliyoruz.
- TÜDİS (Türkiye Depozito İade Sistemi) ile Sanayi’nin ambalajın uygun şekilde ayrıştırılmasını ve bertaraf edilmesini teşvik eden girişimleri destekleyeceğine de inanıyoruz.
- TÜDİS (Türkiye Depozito İade Sistemi) ile kaynak yönetiminin DÖNGÜSEL EKONOMİ kapsamında beşikten beşiğe SÜRDÜRÜLEBİLİR bir sistem olacağı inancıyla TÜDİS’i destekliyoruz.
- “3K” (Kaynaklar, Kaynak Kalır) sloganıyla TÜDİS (Türkiye Depozito İade Sistemi)’ni destekliyor ve üzerimize düşen her türlü göreve hazır olduğumuzun altını çizmek istiyoruz.
TÜDİS (Türkiye Depozito İade Sistemi)’nin ülkemizde en kısa zamanda gerek ÇEVRE’nin korunması gerekse de SANAYİ kaynaklarının etkin kullanılması adına uygulanması temennisiyle TÜDİS’i desteklediğimizi, tüm ilgili paydaşlara duyuruyoruz.
Modern ve Sürdürülebilir Bir Depozito İade Sisteminin Temel İlkeleri Nelerdir?
TÜDİS Projesinin,
- “GÜS-Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu”,
- “Kirleten Öder” Prensibi,
- “Piyasaya Süren Sanayiciler”,
- “Perakendeciler”
- “Toplumsal Duyarlılık, Bilinçlendirme ve Tüketici Teşvik” yönünün de hassas bir şekilde ele alınarak uygulanması TÜÇEM Çevre Eğitimi ve Atık Yönetimi Derneği olarak temennimizdir.
Bu çerçevede TÜÇEM, TÜRKİYE ÇEVRE AJANSI’na ve TÜDİS Yönetimine (DİS sistemi modelleri, en iyi yurt dışı örneklerini yerinde gösterme, ülkemiz koşullarına uygun DİS’i modelleme, Bölgesel ölçekli DİS’i örnekleme vb. gibi konularda da) destek olmaya çalıştı.
DEPOZİTO İADE SİSTEMİ’nin olmazsa olmazı aşağıdaki temel ilkeler, sistemin sürdürülebilirliği ve verimliliği açısından son derece önemli.
Modern ve Sürdürülebilir bir Depozito İade Sisteminin Temel İlkeleri:
VERİM (PERFORMANS)
a. DİS Kapsamı
b. Minimum Depozito Değeri
c. Geri Dönüşüm Hedefi
ULAŞILABİLİRLİK
d. Kullanışlı Geri Ödeme Sistemi
e. Görsel İşaretler ve Barkodlar
f. Tamamen İade Edilebilir Depozito Bedelleri
ÜRETİCİ SORUMLULUĞU
g. Üretici Sorumluluğuna Dayalı Finansman Modeli
h. İade Edilmeyen Depozito Bedelleri ve Materyallerden Sisteme Gelir Desteği
i. Merkezi Kâr Amacı Gütmeyen Kuruluş Tarafından Yönetilen DİS Modeli
j. Geri Dönüştürülmüş İçerikli Ambalaj Kullanımı Zorunluluğu (Bottel to Bottel)
k. DİS Hizmet Sektörü Hizmet Bedelleri (Perakendeciler, Lojistikçiler vb. gibi)
SİSTEMİN BÜTÜNLÜĞÜ
l. Ceza Sistemi (Geri dönüşüm hedefine ulaşılmaması halinde uygulanacak)
m. Zorunlu Raporlama
n. Tüketicinin Bilgilendirilmesi ve Teşviki gibidir.
Verdiğiniz bilgiler için çok teşekkür ederiz.