Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği ve YGM Statüsü, YGM Sisteminin Oluşturulma Amacı

Kısa Tarihçe

19.01.2008 tarihli ve 26761 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 60 ve 29.05.2008 tarih ve 26890 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 1 Seri No.lu Gümrük Genel Tebliğleri ile hayatımıza giren Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği sistemi on iki yaşında. Bu süre içerisinde beş ana Tebliğ yürürlüğe konulmuştur. Beşinci ve son tebliğe kadar yayımlanan her ana tebliğ, bir önceki tebliği kaldırarak yürürlüğe konulmuştur. Ayrıca ilk dört ana tebliğde toplam 8 adet tebliğ ile muhtelif tarihlerde muhtelif değişiklikler yapılmıştır.

05.05.2011 tarih ve 27925 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2 Seri No.lu Gümrük Genel Tebliği ile 1 ve 60 sayılı Tebliğler yürürlükten kaldırılmış, 07.10.2016 tarihli ve 29850 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulan 6 Seri No.lu Gümrük Genel Tebliği ile de 2 Seri No.lu Tebliğin yürürlüğüne son verilmiştir. Son olarak ta 6 Seri No.lu Gümrük Genel Tebliği’nin yürürlüğüne son veren “Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliği, 10.09.2020 tarihli, 31240 sayılı R.G.’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği (bundan sonra YGM olarak anılacaktır.) mevzuatını düzenleyen 60 Seri No.lu Gümrük Genel Tebliği 19.07.2008 tarihinde, 1 Seri No.lu Gümrük Genel Tebliği ise 01.06.2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Söz konusu tebliğler yürürlüğe girmeden önce Gümrük Yönetmeliğinin 694 ncü Maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Gümrük müşavirleri her türlü gümrük işlemini takip ederek sonuçlandırabilir.” hükmü, 31.12.2007 tarih ve 26743 sayılı 3. Mükerrer R.G.’de yayımlanan yönetmelikle “Gümrük müşavirleri her türlü gümrük işlemini takip ederek sonuçlandırabilir. Ekonomik etkili gümrük rejimleri, nihai kullanım, basitleştirilmiş usul uygulamaları ve diğer gümrük işlemlerinin doğru olarak uygulanmasını sağlamak için Müsteşarlık; gerekli gördüğü tespit işlemlerini belirleyeceği usul ve esaslar çerçevesinde gümrük müşavirleri eliyle yaptırılmasına yetkilidir.” Şeklinde değiştirilmiştir.

60 ve 1 Seri No.lu Tebliğlerin “Dayanak” başlıklı maddelerinde; bu tebliğlerin 4458 sayılı Gümrük Kanununun 10 ve 226 ncı maddeleri ile Gümrük Yönetmeliğinin 694 üncü maddesinin birinci fıkrasına dayanılarak yürürlüğe konulduğu belirtilmektedir. Böylece söz konusu tebliğler yürürlüğe girmeden önce Gümrük Yönetmeliğinin 694/1 maddesinde yapılan değişiklikle YGM uygulamasının Gümrük Yönetmeliğinde de dayanağı oluşturulmuştur.

30.06.2015 tarihli, 29402 sayılı R.G.’de yayımlanan Yönetmelikle, Gümrük Yönetmeliğinin daha önce yürürlükten kaldırılmış olan 574 ila 578 inci maddeleri; bu kez 07.10.2012 tarihli Resim Gazetede yayımlanan Yönetmelikle, YGM mevzuatı ile ilgili hükümleri içerecek biçimde yeniden düzenlenmiştir. Söz konusu Maddelerde süreç içerisinde 12.01.2017 tarih ve 29946 sayılı, 03.01.2019 tarihli, 30644 sayılı ve 11.08.2020 tarih ve 31210 sayılı Resmi Gazetelerde yayımlanan Yönetmeliklerle birtakım değişiklikler yapılmıştır.

Özetlenmeye çalışılan kısa tarihçesinden de görüleceği üzere YGM mevzuatı 2008 – 2020 yılları arasında sık sık tadile uğramış, bir defasında da YGM sistemine tamamen son verilmesi yönünde düzenleme yapılmıştır. Bu süreçte YGM mevzuatı ve uygulamaları ile ilgili düzenlemelerin iptali yönünde idare mahkemeleri nezdinde çeşitli davalar açılmıştır.

14 Tespit kodu ile başlayan YGM sisteminde, önceleri tespit işlemlerini yapacak gümrük müşavirlerinin, bir dönemde en çok 10 gümrük antreposuna ilişkin rapor düzenleyebileceğine izin verilirken, bu sayı 18.09.2009 tarihinden sonra üç genel antrepoyu geçmemek üzere toplam sekiz antrepoya düşürülmüştür. 05.05.2011 tarihinde yürürlüğe konulan 2 seri No.lu Tebliğ ile YGM’nin sözleşme yapabileceği antrepo sayısı iki genel antrepoyu geçmemek üzere toplam altı antrepo olarak belirlenmiş, 6 Seri No.lu Tebliğ’le bu sayının iki genel antrepoyu geçmemek üzere toplam dört antrepo olmasına karar verilmiştir.

Bugün için antrepo sayılarında yapılan bu kısıtlamaya ilave olarak her YGM’nin Bakanlığın belirlediği Bölgelerden sadece birisinde, AN6, AN7, AN8 ve AN9 tespitleri yapılmasına izin verilmektedir. Ayrıca antrepolarda YGM adına sadece Gümrük Müşavir Yardımcısının iş ve işlem yapabilmesine izin veren bir düzenleme yapılmıştır.

 YGM Statüsünün Kapsamı

Halen Ticaret Bakanlığı tarafından 10.09.2020 tarihli, 31240 sayılı R.G.’de yayımlanan “Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliği yürürlükte olup bu Tebliğ’in 3 üncü Maddesinde; 4458 sayılı Gümrük Kanununun 10 uncu ve 226 ncı maddeleri ile Gümrük Yönetmeliğinin 574 üncü maddesi dayanak gösterilmektedir.

Güncel YGM mevzuat çerçevesinde Gümrük Kanunun 10 uncu maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine istinaden; ekonomik etkili gümrük rejimleri, nihai kullanım, basitleştirilmiş usul uygulamaları ve diğer gümrük işlemlerinin doğru olarak uygulanmasını sağlamak için Bakanlıkça belirlenen tespit işlemlerini yapmak üzere,

• Gümrük Kanunu’nda belirtilen statüde, belirlenen süre kadar gümrük idarelerinde görev yapmış olanlardan sınavsız olarak gümrük müşavirliği izin belgesi almaya hak kazananlar ile
• Bakanlığın açtığı gümrük müşavirliği sınavında başarılı olup, en az yedi yıl süre ile gümrük müşavirliği izin belgesine sahip olanlara

YGM statüsü verilmektedir.

YGM’nin sahip olması gereken nitelikler Gümrük Yönetmeliğinin 576 nci Maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddede yer verilen hususları tek tek belirtmek yerine, YGM sisteminin hayata geçirildiği ilk yıllardan günümüze gelinen süreçte YGM Yetki Belgesi alabilmek için getirilen yeni şartlara değinmek yeterli olacaktır. Yürürlükteki mevzuata göre YGM olabilmek için;

• Son yedi yıl içinde Kanunun geçici 6 ncı maddesi uyarınca geçici olarak mesleki faaliyetten alıkoyma cezası almamış olmak, (Bu süre 11.08.2020 tarihine kadar beş yıl olarak belirlenmiş olup, geçici olarak mesleki faaliyetten alıkoyma cezasının kesinleşmiş olması şartı öngörülmekteydi).
• En az dört yıllık lisans eğitimi veren hukuk, iktisat, siyasal bilgiler, işletme, iktisadi ve idari bilimler fakülteleriyle bunlara denkliği yetkili makamlarca kabul olunan yurt içi ya da yurt dışındaki öğrenim kurumlarından birinden mezun olmak veya diğer öğretim kurumlarından lisans seviyesinde mezun olmakla beraber bu fıkrada belirtilen dallardan lisansüstü diploma almış olmak,
• Altmış beş yaşını doldurmamış olmak

Yaş ve eğitim konusunda getirilen bu yeni hükümlerin, bu düzenlemenin yapıldığı tarihte YGM Yetki belgesi olanları da kapsadığını da belirtmekte yarar bulunmaktadır.

 Yetki Belgesi ve Süresi

Bir dönem süresiz olan, daha sonra üç yıllık süre için verilen yetki belgesinin süresi iki yıla indirilmiştir. İki belge dönemi boyunca herhangi bir disiplin cezası almamış olanlar için bu sürenin ilk defasında üç yıl olarak uygulanacağı, üç yıllık dönemde de herhangi bir disiplin cezası alınmamış olması halinde belge süresinin bir yıl daha artırılacağı ancak belge süresinin dört yılı geçemeyeceği yönünde yeni düzenleme yapılmıştır.

YGM’nin Sorumlulukları ve Cezai Hükümler

Gümrük Yönetmeliğinin 575 nci Maddesinde “YGM sorumluluğu ve uygulama esasları“, 578 nci Maddesinde “YGM’ne uygulanacak cezalar ve yetki belgesinin geri alınması” keza 10.09.2020 tarihli, 31240 sayılı R.G.’de yayımlanarak yürürlüğe konulan Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliği’nin, 22 ilâ 24 Maddelerinde Sorumluluk, Yetki Belgesinin Geri Alınması ve İptali ve Cezai Hükümlere yer verilmiştir. Bu düzenlemeler birlikte değerlendirildiğinde özetle;

• YGM’nin yaptığı tespitlerin doğruluğundan sorumlu olduğu, bu tespitlere ilişkin raporların doğru olmaması halinde, tespit işleminin kapsamı ile sınırlı olmak üzere, ziyaa uğratılan vergilerden ve kesilecek cezalardan yükümlü ile birlikte müştereken ve müteselsilen sorumlu sayılacağı,
• Bir YGM’nin Bakanlıkça belirlenecek çalışma bölgelerinden sadece birisini seçmek zorunda olduğu, bu bölge dışındaki gümrük idarelerinin denetimi altındaki antrepolarla tespit sözleşmesi yapamayacağı,
• Birden fazla genel antrepo ile tespit sözleşmesi imzalayan YGM’nin her bir antrepo için en az bir gümrük müşavir yardımcısı görevlendirmeleri gerektiği,
• Bir YGM’nin, iki genel antrepoyu geçmemek üzere toplam dört antrepo için rapor düzenleyebileceği,
• Bakanlıkça belirlenecek tespit işlemlerinin yapabilmesi için şirket ortaklarının tamamı ile şirketi temsil ve ilzama yetkili müdürlerinin YGM olması gerektiği,
• Şirket ortağı YGM’nin, Bakanlıkça belirlenecek antrepoya ilişkin tespit işlemlerini yapabilmesi için şirketteki hisselerinin en az %20 olması,
• Belgesini iade eden ya da belgesi geri alınan YGM’nin, YGM şirketlerindeki ortaklığını sonlandırması gerektiği,
• Bir YGM’nin, birden fazla YGM şirketine ortak olamayacağı,
• Bir YGM’nin, tespit sözleşmesi kapsamında bizzat yapacağı işleri başkasına yaptıramayacağı,

Yönünde şartlar, kısıtlama ve sınırlamalar getirildiği görülecektir. Belirlenen bu kural ve düzenlemelere uyulmaması halinde ise fiilin durumuna göre Gümrük Kanunu’nda öngörülen usulsüzlük cezası uygulamasından Yetki Belgesinin süreli veya süresiz alınmasına hatta mevzuata aykırı durumların belirlenmesi halinde YGM hakkında Gümrük Kanunu’nun Geçici 6 ncı Maddesi hükümlerinin uygulanmasına ilişkin yaptırımlar öngörülmektedir.

 İş ilişkisi ile ilgili düzenlemeler

YGM Tebliğinin “sorumluluk” başlıklı 22 nci Maddesinde YGM’nin yükümlüler ile doğrudan veya dolaylı iş ilişkisi içinde bulunmaması gerektiğine işaret edilerek, İş ilişkisinin bulunduğunun kabul edileceği durumlar başlıklar halinde belirlenmiştir Buna göre YGM’nin;

• Dolaylı temsil suretiyle iş takibi yapan gümrük müşaviri ve/veya tespit işlemini yaptıran yükümlü ile kira akdi olmaksızın aynı adreste faaliyet göstermesi,
• Dolaylı temsil suretiyle iş takibi yapan gümrük müşaviri veya ortakları ile ortaklık ilişkisine girmiş olduğunun belirlenmesi,
• Tespit işlemini yaptıran yükümlü veya yükümlünün ortaklarıyla ortaklık ilişkisine girmiş olduğunun belirlenmesi,
• YGM şirket ortaklarından herhangi birinin tespit işlemini yaptığı kişiler ile ortaklık ya da çalışan statüde ilişki içinde bulunması,
• Tespit işlemini yaptıran yükümlü ile arasında tespit işlemleri dışında karşılıklı hizmet faturası alışverişi yapılması veya iade fatura tanzim edilmesi, tespit işlemleri ile ilgisi bulunmayan karşılıklı/karşılıksız para veya ekonomik değer transferi yapılması,
• Tespit sözleşmesi gereği tespit yaptıran tarafından karşılanması gereken büro, ısınma, iletişim, elektrik gibi tespitle ilgili giderler için yetkilendirilmiş gümrük müşaviri tarafından ödeme yapılması,
• Tespit işlemini yaptığı yükümlülere tespit işlemleri veya danışmanlık hizmeti dışında herhangi bir hizmet verilmesi, belge temin, takip ve kapatma gibi işlemler yapılması,
• Dolaylı temsil suretiyle iş takibi yapan gümrük müşavirine bir hizmet verilmesi, bu kişiler arasında hizmet faturası alışverişi yapılması, karşılıklı/karşılıksız para veya ekonomik değer transferi yapılması,

Gibi durumlar “iş ilişkisi” olarak belirlenmiştir. Keza iş ilişkisinin belirlenen bu düzenlemelerle de sınırlı olmayacağına işaret edilmiştir.

Değinilmesi gereken başka bir önemli husus ta YGM Tebliğinin “Genel Hükümler” başlıklı 13 ncü Maddesinde; bir YGM’nin, görevinin ifası ile ilgili olarak, aralarındaki evlilik bağı ortadan kalkmış olsa dahi eşlerinin, üçüncü derece de dâhil olmak üzere kan veya kendisini oluşturan evlilik bağı ortadan kalkmış olsa dahi kayın hısımlarının iş ve işlemlerini gerçekleştiremeyeceği yönündeki hükümdür.

YGM Sistemin Gümrük Dış Ticaret alanına Etkileri

On iki yıllık geçmişe sahip YGM sisteminin, birçok gelgitlere rağmen gerek kamunun gerekse iş hayatının beklentilerini olumlu yönde karşıladığı yadsınamaz bir gerçek. Daha iyi olmaz mıydı veya hala olamaz mı? Tabi ki olurdu ve hala daha işlevsel ve amaca uygun bir yapıya büründürülmesi mümkün. Bunun için geçmiş on iki yılın kısa bir özetine bakmak dahi olumlu düşünmek için yeterli olacaktır.

YGM müessesesinin uygulamaya konulduğu 2008 ile 2020 yılları arasında sürdürülen uygulama ile gümrük personeli hizmet binası dışına çıkarılmayarak, gümrük idarelerinde istihdamı sağlanmış, buna bağlı olarak personel ve yol ve harcırah gibi harcamalardan tasarruf edilmiştir.

YGM uygulamasıyla,  gümrük idarelerinde yetersiz olan personelin daha etkin istihdamı sağlandığı gibi. YGM bünyesinde yüzlerce ek istihdam sağlanmış, Hazineye ciddi oranda vergi geliri ve SSK pirimi katkısı yapılmıştır. Bu uygulamayla on iki yıl boyunca yapılan tespit ve kontrollerin; yasalara uygun, etkin, doğru, ama dış ticaret trafiğinin hızın engellemeyecek şekilde yerine getirmesi sağlanmıştır.

YGM’nin sisteme dahil edilmesiyle, antrepolarda gerçekleştirilen iş ve işlemlerin müteselsil sorumlu sıfatıyla tespiti ve eş zamanlı olarak raporlanması suretiyle, Gümrük İdaresine iletilmesi temin edilmiştir. Bakanlıkça geliştirilen yazılım programı üzerinden işleyen YGM Sistemi, gerek e-devlet gerekse e-gümrük hedefleri paralelinde günümüz bilgi çağına uygun bir şekilde oluşturulmuştur.

On iki yıl içerisinde sistem ve sistemin aktörleri, yasal düzenlemelerle belirlenen amaç ve hedefe uygun işlevler üretmiştir. Hayata geçirildiği 2008 yılından bu yana YGM sistemine duyulan ihtiyacın eksilmediği aksine bu sistemle;

• Önceleri antrepolarda ancak yılda bir defa ve sondajlama metoduyla tespit edilmeye çalışılan stokların, artık gerçek zamanlı olarak elektronik ortamda görülebilmesi imkanı yakalanmıştır.
• Antrepoda eşya trafiği ile ilgili günlük, aylık ve dönemsel bildirimlerle her an reel stoklara ulaşma imkanı doğmuştur.
• YGM’nin mevcudiyeti ile gümrük mevzuatının antrepo işleticisine yüklediği sorumlulukların eksiksiz ve hatasız olarak yerine getirmesi sağlanmıştır.
• Gümrük idaresi doğru bilgiye zamanında ulaşmak ve yükümlü taleplerini zamanında karşılamak imkânını yakalamıştır.
• Antrepo işleticisi, YGM tarafından hazırlanan raporlardaki tespitleri dikkate alarak, mevzuatta kendisi için öngörülen işlemleri eksiksiz ve hatasız uygulama imkanına ulaşmıştır.
• Mevzuatta yeterli açıklaması bulunmayan, yetersiz kalan veya yanlış uygulanan hususların YGM tarafından Bakanlığa iletmesiyle, sistemin doğru ve yasal çerçevede yürümesine katkı sağlamıştır.

Sistemin kamu yararı ve iş hayatının beklentilerine uygun bir yapılanmayla devamı umuduyla